Με αφορμή τα παραπάνω ερωτήματα αλλά και την συμπλήρωση των 10 ετών από τον πρώτο νόμο με τον οποίο αναγνωρίστηκαν οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα, επικοινωνήσαμε με τον κ. Νίκο Μποσινάκο, ο οποίος εργάζεται ως Τμηματάρχης στο Μητρώο Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας, τον οποίο και ευχαριστούμε πολύ για την εποικοδομητική συζήτηση που πραγματοποιήσαμε.
Αν και επίσημα στην Ελλάδα οι ΚΟΙΝΣΕΠ με αυτή τη μορφή υπάρχουν 10 χρόνια, αντιλαμβάνομαι ότι πιο πριν υπήρχαν οι ΑΜΚΕ, που ήταν φορείς κοινωνικής οικονομίας, πώς όμως ξεκινήσανε οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα;
Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα υπήρχε στην Ελλάδα και πριν το νόμο 4019/2011 βέβαια σε εμβρυακό στάδιο..
Ν.Μ. : Εν μέσω και της κρίσης 2010-2011 θεωρήθηκε από την πολιτεία ότι θα πρέπει να θεσμοθετηθεί ένα πλαίσιο για την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Έτσι θεσπίστηκε ο ν. 4019 που έβαλε όλες αυτές τις δράσεις σε ένα θεσμικό μονοπάτι και έδωσε και ένα κίνητρο να γίνουν πιο οργανωμένες. Θεσμικά λοιπόν ο νόμος 4019 ήταν το πρώτο βήμα και το δεύτερο ήταν ο νόμος 4430 του 2016.
Στατιστικά υπάρχει μία αύξηση των φορέων που καταγράφονται στο μητρώο. Έχουμε φτάσει γύρω στις 2.000 εγγραφές σε 10 χρόνια. Βέβαια δεν υπάρχει η αύξηση που ήλπιζαν να δουν οι άνθρωποι που θέσπισαν αυτούς τους νόμους.
Ποιες είναι οι διαφορές των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα από αυτές που συναντάμε στο εξωτερικό;
Ν.Μ. : Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί μέσω κάποιων ανακοινώσεων και μέσω κάποιων συστάσεων να θεσμοθετήσει ένα κοινό πλαίσιο για τις κοινωνικές επιχειρήσεις. Ωστόσο, επειδή υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί ανάπτυξης σε κάθε χώρα, υπάρχει και διαφορετική ωριμότητα. Η Ισπανία είναι ένα κλασικό παράδειγμα που η νομοθεσία ακολουθεί τις επιταγές των ίδιων των φορέων. Στην Ελλάδα προσπαθούμε μέσω του θεσμικού πλαισίου να δώσουμε μία ώθηση στη δημιουργία κοινωνικών επιχειρήσεων.
Ίσως, όπως ακούγεται, οι κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα να έχουν τυπολατρικό ορισμό και για αυτό θα έπρεπε να υπάρχει ένα ευρύτερο πλαίσιο όπως αυτό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση όμως αυτό το κάνει για να καλύψει για να τη διαφορετικότητα στην κάθε χώρα.
Τι συμβαίνει με τον εθελοντισμό στην Ελλάδα και ποια είναι η στάση του υπουργείου σε κοινωνικά εγχειρήματα που απασχολούν εθελοντές; Για παράδειγμα, οι φοιτητικοί οργανισμοί και άτυπες ομάδες που φιλοξενούν εθελοντές ή οι εθελοντές στο χαμόγελο του παιδιού που μπορεί να πουλήσουν μπλουζάκια για να ενδυναμώσουν τον φορέα, δε θα μπορούσαν να θεωρούνται εθελοντές;
Ν.Μ. : Ο εθελοντισμός στην Ελλάδα πλέει σε αχαρτογράφητα νερά. Δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο και για τον εθελοντισμό υπάρχουν διάσπαρτες διατάξεις, με στόχο να μην θεωρηθεί ένας εθελοντής εργαζόμενος.
Όσον αφορά τις ΚΟΙΝΣΕΠ υπάρχουν στο Νομό κάποιες διατάξεις, οι οποίες όμως δεν έχουν εξειδικευτεί με μία κοινή υπουργική απόφαση. Είναι βέβαια δύσκολο συγκεκριμενοποιηθούν αυτά. Πρέπει να κάνουμε ξεκάθαρο ότι τα μέλη της ΚΟΙΝΣΕΠ μπορούν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους δωρεάν. Για τα μη μέλη θα πρέπει να υπάρξει κάποια πρόνοια για τις δράσεις που συμμετέχουν, δηλαδή να μην λαμβάνουν μέρος σε δράσεις που έχουν καθαρά εμπορική δραστηριότητα.
Οι σύλλογοι και τα σωματεία γενικότερα είναι και πιο εύκολο να χρησιμοποιήσουν εθελοντισμό γιατί είναι καθαρά στη φύση τους και προβλέπεται πολύ πιο ξεκάθαρα από το καταστατικό τους.
Θέλει προσοχή και θέλει σίγουρα καλύτερη ρύθμιση από την πολιτεία αυτό το θέμα ώστε να υπάρχει η ασφάλεια.
Τι είδους δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι φορείς κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας στην Ελλάδα;
Ν.Μ. : Η βασικότερη δυσκολία είναι ότι δεν είναι αρκετά γνωστές, δεν είναι γνωστή η έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. Το γεγονός αυτό δυσκολεύει να ανοίξουνε κάποιες πόρτες, να γίνουν κάποιες συνεργασίες, διότι η επιχείρηση σίγουρα χρειάζεται ένα δίκτυο συνεργατών και χρειάζεται μία αγορά και μία δραστηριότητα.
Ακόμη, υπάρχουν προβλήματα στη χρηματοδότηση, στις συναλλαγές με τις τράπεζες και στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, τα οποία δυσκολεύουν τις διαδικασίες για όλες τις μικρές επιχειρήσεις, ειδικότερα όμως στις ΚΟΙΝΣΕΠ καθώς δεν υπάρχει εξοικείωση με την νομική μορφή.

Αν και έχουμε ήδη αναφέρει πολλά, τι έχετε καταφέρει μέσα σε αυτά τα 10 χρόνια κοινωνικών επιχειρήσεων, έχετε να προσθέσετε κάτι;
Ν.Μ. : Το πεδίο έχει αναπτυχθεί, απλά όχι όσο θα θέλαμε. Σίγουρα έχουν γίνει βήματα και έχει διευκολυνθεί η διαδικασία της ίδρυσης. Ωστόσο, δεν έχουν προχωρήσει αρκετά οι δημόσιες πολιτικές. Με άλλα λόγια, όσα μέσα σε εισαγωγικά είχε υποσχεθεί το κράτος, δηλαδή στήριξη ακόμα και με χρηματοδότηση ή με κίνητρα και διευκολύνσεις, αυτά δεν έχουν προχωρήσει στο βαθμό που θα θέλαμε.
Στο InfinityGreece παράγουμε κοινωνικό έργο μέσα από την καθημερινή μας τριβή με τους νέους, όχι με την υλοποίηση δωρεών. Πως μπορούμε να μετρήσουμε την έννοια του κοινωνικού αντικτύπου;
Ν.Μ. : Αυτό το κομμάτι του κοινωνικού αντίκτυπου δεν μπορεί να αποδειχθεί με παραστατικά, δεν μπορεί να μετρηθεί με την έννοια που μετριέται, δηλαδή με οικονομικά νούμερα, έσοδα και έξοδα. Για αυτό και το εργαλείο του κοινωνικού αντίκτυπου που υπάρχει στο website μας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί από όλες τις ΚΟΙΝΣΕΠ, και όχι μόνο.
Αναφερθήκαμε επίσης και στο πώς μετράμε τον αντίκτυπο και ήδη μας δώσατε ένα εργαλείο. Το εργαλείο αυτό θα μπορούσαν να το χρησιμοποιήσουν όλοι οι φορείς που ανήκουν σε κοινωνική οικονομία είτε είναι ΚΟΙΝΣΕΠ, ΑΜΚΕ, σύλλογος σωματείο είτε μια άτυπη Ομάδα Νέων;
Ν.Μ. : Το εργαλείο αυτό δεν είναι κάτι που εισάγουμε εμείς. Υπάρχουν τέτοια εργαλεία γενικότερα στη βιβλιογραφία και στη συζήτηση για την κοινωνική οικονομία. Με το συγκεκριμένο εργαλείο μπορεί να γίνει μετρήσιμος ο αντίκτυπος οποιασδήποτε δομής, όμως δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στην κοινωνική επιχειρηματικότητα. Θα έλεγα όμως ότι είναι κάτι χρήσιμο για όλες τις νόμιμες είτε είναι γραμμένες στο μητρώο είτε δεν είναι. Είναι ωραίο να το χρησιμοποιήσει ένας φορέας που θέλει να κοιταχτεί στον καθρέφτη.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα για τις κοινωνικές επιχειρήσεις στην Ελλάδα;
Ν.Μ. : Το στοίχημα σε ότι αφορά τις δημόσιες πολιτικές είναι ότι πρέπει να εισαχθεί ένα σύστημα που θα δίνει κίνητρα στις ΚΟΙΝΣΕΠ. Ταυτόχρονα πρέπει να δουλέψουμε τη σχέση του κράτους με τις ΚΟΙΝΣΕΠ, δηλαδή το κράτος θα πρέπει να είναι αρωγός και να στηρίζει όσα γίνονται οπότε θα πρέπει να υπάρχουν τα κατάλληλα εργαλεία.
Για παράδειγμα, ο ετήσιος έλεγχος που γίνεται από το μητρώο θα έπρεπε να μετασχηματιστεί σε ένα εργαλείο που θα δίνει κίνητρα. Να προβάλλει τις δράσεις, να προβάλλει τις καλές πρακτικές, τα καλά εγχειρήματα και αυτό λοιπόν είναι ένα στοίχημα για τις δημόσιες υπηρεσίες.
Προφανώς και είναι δύσκολο για όλους, ειδικότερα για την κοινωνική οικονομία και τα προβλήματα τα οποία βιώνουμε σήμερα. Από την άλλη, υπάρχει πάντα μέριμνα τόσο στα προγράμματα και στο ταμείο ανάκαμψης όσο και στο ΕΣΠΑ και στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να υπάρξει βοήθεια στα κοινωνικά εγχειρήματα.
Είναι πολύ σημαντικό να νιώθουν τα μέλη της κοινωνικής οικονομίας ότι εκπροσωπούνται. Βλέπουμε ότι υπάρχει μία προσπάθεια και καλή επικοινωνία και υποστήριξη και αντιλαμβάνομαι πως υπάρχουν και κάποια επίσημα κέντρα ενημέρωσης κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας. Σκεφτείτε πώς στους νέους που έρχονται στο Infinity Greece ως εθελοντές εμείς καθόμαστε και τους εξηγούμε έναν-έναν τι είναι μία κοινωνική επιχείρηση διότι ο κόσμος δεν το γνωρίζει.
Ν.Μ. : Η δικτύωση και η αλληλοενημέρωση των κοινωνικών επιχειρήσεων είναι συστατικά στοιχεία και είναι απαραίτητα καθώς αν δεν συνεργαστούν δεν θα επιβιώσουν.
Το σχέδιο ήταν με τα κέντρα στήριξης Κ.Α.Λ.Ο. οι ίδιοι οι φορείς να υποστηρίξουν τα εγχειρήματα με τη στήριξη για τη χρηματοδότηση του κράτους. Δυστυχώς, δεν έγινε αυτό στην έκταση που θέλαμε. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν 11 κέντρα στήριξης, ενώ σχεδιασμός ήταν για πάνω από 100 και δυστυχώς το πρόγραμμα αυτό τελειώνει στο τέλος του 2021. Θεωρώ ότι θα πρέπει να συνεχιστεί και φυσικά οι ίδιοι οι φορείς να δικτυωθούν και να οργανωθούν. Με τον θεσμό των ενώσεων φορεων Κ.Α.Λ.Ο. ο οποίος προβλέπεται στο νόμο και ήδη έχουν συσταθεί ενώσεις.
Τι θα προτείνατε σε κάποιον νέο που θέλει να ξεκινήσει τη δική του κοινωνική επιχείρηση;
Ν.Μ. : Το βασικό είναι ότι η κοινωνική επιχείρηση είναι πρώτα από όλα ομάδα, για αυτό και θα πρέπει κάποιος να έχει διάθεση συνεργασίας, θα πρέπει να έχει συγκροτηθεί μία ομάδα με καλές σχέσεις. Επίσης, σημαντική είναι η ύπαρξη κάποιου σχεδίου διότι μια κοινωνική επιχείρηση δεν παύει να είναι επιχείρηση και θα πρέπει να υπάρχει ένα επιχειρηματικό σχέδιο, ένα όραμα το οποίο πρέπει σιγά-σιγά να εξειδικευτεί και να γίνει συγκεκριμένα πράγματα. Αν υπάρχουν αυτά τα δύο, δηλαδή ομάδα και όραμα-σχέδιο-αντικείμενο, θεωρούμε ότι υπάρχουν πολύ καλές προοπτικές για να υλοποιηθεί με την κατάλληλη ομάδα.
Συχνά ξεχνάμε πως οι κοινωνικές επιχειρήσεις παρά την προτεραιότητα στο κοινωνικό τους σκοπό εξακολουθούν να είναι επιχειρήσεις, έχουν έσοδα-έξοδα, φορολογία, ΕΦΚΑ. Η ερώτηση που προκύπτει σαν συνέχεια της προηγούμενης είναι μπορούν όλες οι επιχειρήσεις να γίνουν κοινωνικές επιχειρήσεις; Οποιοδήποτε εγχείρημα έχει ένας νέος στο μυαλό του μπορεί να γίνει ΚΟΙΝΣΕΠ;
Ν.Μ. : Το τρίτο κομμάτι λοιπόν και το πιο σημαντικό είναι αυτό ακριβώς ότι εκτός από την ομάδα και το σχέδιο πρέπει να υπάρχει ένας κοινωνικός σκοπός. Οι ΚΟΙΝΣΕΠ δίνουν μία μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνία και αυτό αντικατοπτρίζεται και από τη διανομή των κερδών. Τα μέλη καλώς ή κακώς δεν έχουν άμεσο όφελος με την έννοια των κερδών μέσα από την κοινωνική επιχείρηση. Έχουν όφελος με την έννοια του ότι δημιουργούν θέσεις εργασίας για τους ίδιους και για άλλους ανθρώπους. Αυτός θα έπρεπε να είναι και ο στόχος κάποιου που θέλει να ασχοληθεί με μία κοινωνική επιχείρηση, δηλαδή να δημιουργήσει έσοδα, τα οποία θα γυρίσουν πίσω στην κοινωνία.
Υπάρχουν οι κοινωνικές επιχειρήσεις ή εγχειρήματα που θα ξεχωρίζετε ως πολύ επιτυχημένα ή πρότυπα στην Ελλάδα;
Ν.Μ. : Προφανώς υπάρχουν, αλλά δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Υπάρχουν εγχειρήματα που μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής οικονομίας έχουν ξεχωρίσει και έχουν κάνει δουλειά κυρίως σε τοπικό επίπεδο. Υπάρχουν κάποιες που ο κόσμος γνωρίζει σε περιφέρειες που είναι ΚΟΙΝΣΕΠ αλλά τις ξέρει για το έργο τους, δε γνωρίζει δηλαδή ότι είναι κοινωνικές επιχειρήσεις.
Θέλετε να προσθέσετε κάτι άλλο; Κάτι ίσως για το ρόλο του Υπουργείου Εργασίας ή για το δικό σας ρόλο;
Ν.Μ. : Ο δικός μας ο ρόλος είναι υποστηρικτικός για να διευκολύνουμε τις τυπικές διαδικασίες, το κομμάτι του μητρώου στο υπουργείο εργασίας. Ακόμη, υπάρχει το κομμάτι των πολιτικών που αναφέρθηκε προηγουμένως που χρειάζεται δουλειά ώστε να στηρίξουμε τις καινούργιες επιχειρήσεις, αλλά αυτό το ορίζει η πολιτεία. Κλείνοντας, προσπαθούμε να κάνουμε έναν απολογισμό αυτής της δεκαετίας και κυρίως να κάνουμε ένα προγραμματισμό για το τι πρέπει να γίνει στο επόμενο διάστημα. Εμείς σαν διεύθυνση προσπαθούμε με εισηγήσεις και με προτάσεις να στηρίξουμε στην καθημερινότητα των κοινωνικών επιχειρήσεων.
Είναι πάρα πολύ ευχάριστο να βλέπω το ενδιαφέρον αυτό γιατί οι πολίτες έχουν συνδέσει το δημόσιο με όχι τόσο ευχάριστες εμπειρίες είναι η αλήθεια. Οπότε είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι όντως ενδιαφέρεστε και όσες φορές χρειάστηκε να επικοινωνήσουμε ακόμα και τώρα που είστε remote επικοινωνούμε με email.
Ν.Μ. : Ναι τώρα με την τηλεργασία υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι κάποιες φορές θα στο γραφείο και πάντα κάποιος σηκώσει ένα τηλέφωνο. Τώρα είναι η δύσκολη περίοδος με ηλεκτρονικές επικοινωνίες και ως επί το πλείστον κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε.
Δεν έχω να προσθέσω κάτι άλλο και θα ήθελα να ευχηθώ και σε σας καλή επιτυχία και καλή συνέχεια στο να κάνετε όμορφα πράγματα στη Θεσσαλονίκη.
